Η Ιστορία του Πέτρου

93

Η Ιστορία του Πέτρου είναι μια θεραπευτική ιστορία που χρησιμοποιείται σαν κλινικό εργαλείο στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, για παιδιά σχολικής ηλικίας με τραυλισμό (Γ. Φούρλας & Δ. Μαρούσος, 2019).

 

Η Ιστορία του Πέτρου, απευθύνεται σε όλα τα παιδιά και τις οικογένειες, μιας και το μασελάκι ή ο τραυλισμός δεν είναι οι μόνες προκλήσεις που μπορεί μια οικογένεια να κληθεί να διαχειριστεί. Προσκαλούμε όλους τους γονείς, όχι μόνο τους γονείς του παιδιού που τραυλίζει, να διαβάσουν την ιστορία με το παιδί τους ή να την παρακολουθήσουν στη μορφή κινουμένων σχεδίων στο βίντεο που βρίσκεται στο τέλος της σελίδας.

Στη συνέχεια του άρθρου μπορείτε να διαβάσετε τον σχολιασμό επιλεγμένων επεισοδίων της ιστορίας. Με τον σχολιασμό, αναδεικνύεται η οπτική του θεραπευτή, για κάποια από τα γεγονότα που εξιστορούνται. Η επιλογή των επεισοδίων και ο σχολιασμός είναι ενδεικτικός. Ανάλογα με την εμπειρία του, διαφορετικά σημεία της ιστορίας μπορεί να έχουν ιδιαίτερη σημασία και νόημα για κάθε παιδί και οικογένεια.

 

Η Ιστορία του Πέτρου

Ο Πέτρος είναι ένα δεκάχρονο αγόρι που ζει με τους γονείς και τον αδερφό του. Πρόσφατα ξεκίνησε τη Δ’ δημοτικού, σε ένα καινούργιο σχολείο. Εκείνη την ημέρα η μητέρα είχε ανακοινώσει στον Πέτρο ότι δεν θα πήγαινε σχολείο. Έπρεπε να επισκεφθούν ορθοδοντικό γιατρό. Ο οδοντίατρος είχε εδώ και καιρό δώσει σχετική οδηγία: “Χρειάζεται να δούμε τα δόντια του παιδιού τώρα που είναι μικρός. Τα μπροστινά δοντάκια είναι στραβά και η σύγκλιση πρέπει να διορθωθεί. Θα πρέπει να σας δει ορθοδοντικός”. Ο Πέτρος δεν είχε έως τότε ενοχληθεί για τα δόντια του. Ποτέ δεν το είχε προσέξει. Ήταν η πρώτη φορά που τον απασχολούσε κάτι τέτοιο. Επιπλέον, ο Πέτρος ανησυχούσε ιδιαίτερα για την επίσκεψη στον ορθοδοντικό. “Τι είναι πάλι αυτός ο ορθοδοντικός; Θα μου ισιώσει τα στραβά δόντια; Σίγουρα θα πονέσω…”.

 

Η ετοιμότητα κάθε ανθρώπου να διαχειρίζεται ό,τι τον αφορά είναι διαφορετική.

 

Ο Prochaska περιγράφει τα στάδια ετοιμότητας που μπορεί να ακολουθεί κάποιος μέχρι να δράσει:

1. αν-ετοιμότητα που χαρακτηρίζεται από περιορισμένη επίγνωση ή αντίληψη του προβλήματος
2. κατανόηση ότι κάτι πρέπει να γίνει
3. συλλογή πληροφοριών και η προετοιμασία για τη λήψη μιας απόφασης
4. δράση
5. ενέργειες διατήρησης του αποτελέσματος (Prochaska & DiClemente, 2005).

Προφανώς ο Πέτρος και η μητέρα του, στο παραπάνω επεισόδιο της ιστορίας, βρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο ετοιμότητας για το μασελάκι. Η περιορισμένη ετοιμότητα και η άγνοια για αυτό που πρόκειται να συμβεί, ενεργοποιεί τη φαντασία του Πέτρου, δημιουργεί στο μυαλό μια υποθετική πραγματικότητα που τη βιώνει σαν αληθινή –”σίγουρα θα πονέσω”– και ενεργοποιεί αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα.

 

Μάταια η μητέρα του προσπαθούσε να τον πείσει ότι δεν πρέπει να φοβάται. Το πρωί της επίσκεψης ο Πέτρος ένιωσε σουβλιές στην κοιλιά του όταν ξύπνησε. Θεωρώντας το σαν μια καλή ευκαιρία για να αποφύγει την επίσκεψη, ο Πέτρος ζήτησε από την μητέρα του να του βάλει θερμόμετρο. Το θερμόμετρο δεν έδειξε πυρετό. Η μητέρα άρχισε να θυμώνει με τον Πέτρο και του φώναξε: “Μη μου κάνεις τώρα τον άρρωστο. Σήμερα θα πάμε οπωσδήποτε!”. Ο Πέτρος δεν είχε περιθώρια. Έπρεπε να συμβιβαστεί. Έπρεπε να ακολουθήσει την μητέρα του στο γιατρό… Η εξέταση τελικά δεν πόνεσε. Άδικα ο Πέτρος ανησυχούσε.

 

Οι αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα που προκαλεί το άγνωστο ενεργοποιούν συχνά σωματικές αντιδράσεις –όπως ο κόμπος στο στομάχι– που με τη σειρά τους ενεργοποιούν μηχανισμούς διαχείρισης όπως η αποφυγή. Αποφυγή της επίσκεψης στον ορθοδοντικό, αποφυγή να μιλήσω, αποφυγή να πω τη λέξη για να μην τραυλίσω. Η πραγματικότητα συχνά ακυρώνει την αρχική σκέψη ή τον φόβο: “η εξέταση δεν πόνεσε τελικά”, “την είπα τη λέξη χωρίς να τραυλίσω”, “τελικά πέρασα καλά στον λογοθεραπευτή!”. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο μηχανισμός διαχείρισης είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από “το πρόβλημα” που καλείται να διαχειριστεί.

 

Ο γιατρός έβγαλε μια ακτινογραφία και ζήτησε από τον Πέτρο να δαγκώσει για λίγη ώρα μια ουσία που του έβαλε στο στόμα. “Πρέπει να πάρουμε αποτύπωμα” εξήγησε ο γιατρός, για να μας φτιάξει ο τεχνίτης ένα ορθοδοντικό μηχάνημα που θα βοηθήσει τα δόντια να ισιώσουν και το στόμα να κλείνει καλά. “Τι είναι το ορθοδοντικό μηχάνημα;” απόρησε ο Πέτρος. “Ένα μασελάκι” απάντησε ο γιατρός. “Μασελάκι;” τινάχτηκε ο Πέτρος. “Άλλο πάλι και τούτο”, σκέφτηκε. “Κανένας στο σχολείο δεν φορά μασελάκι. Ο Νίκος στο φροντιστήριο φορά και όταν γελάει φαίνεται το σιδεράκι στα ούλα του. Σίγουρα όλοι οι συμμαθητές στην τάξη θα με κοροϊδεύουν”, σκέφτηκε ο Πέτρος και τα χείλη του σφίχτηκαν. Δεν είπε λέξη. Δεν έβγαλε μιλιά μπροστά στον γιατρό. Όμως μέσα του το ήξερε, το είχε αποφασίσει… “Με τίποτα…”, “Αποκλείεται να το φορέσω…”, “Άσε τους να λένε…”, “Εγώ μασελάκι δεν θα βάλω”.

 

Με την ανακοίνωση των νέων δεδομένων και το ιδιαίτερο νόημα που δίνει στα νέα δεδομένα το παιδί, ενεργοποιούνται νέες αυτόματες αρνητικές σκέψεις. Η προηγούμενη εμπειρία, παραδείγματα ή σχετικές εμπειρίες στη ζωή του παιδιού, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία των νέων δεδομένων. Η ερμηνεία των δεδομένων και οι σκέψεις διαχείρισης που αυτή προκαλεί είναι απολύτως φυσιολογική αντίδραση –όλοι μας με παρόμοιο τρόπο λειτουργούμε– και προετοιμάζει, προστατεύει το παιδί για αυτό που πρόκειται να συμβεί. Ωστόσο, οι συμπεριφορές αποφυγής συνεχίζουν να αποτελούν δυσλειτουργικό μηχανισμό διαχείρισης.

 

Η διάθεση του Πέτρου δεν ήταν η καλύτερη τις τελευταίες μέρες. Ο Πέτρος σκεφτόταν συνεχώς την ώρα που θα έβαζε το μασελάκι στο στόμα. Έρχονταν στη σκέψη του εικόνες παιδιών να δείχνουν το στόμα του και να γελούν, εικόνες παιδιών να τον κοροϊδεύουν και να του φωνάζουν ονόματα όπως: “καρχαρία”, “ρομποκόπ” και διάφορα. Μέχρι και στον ύπνο του εφιάλτες έβλεπε το βράδυ. Ο Πέτρος δεν μιλούσε σε κανέναν. Θα το απέφευγε το μασελάκι… δεν υπήρχε περίπτωση να το φορέσει ποτέ. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα το απέφευγε: θα το έχανε, θα το έσπαγε, μέχρι και να το κατάπινε είχε σκεφτεί. Σε λίγες μέρες το ορθοδοντικό μηχάνημα ήταν έτοιμο! Η μαμά το έφερε σπίτι όλο χαρά, για να το παραδώσει στον Πέτρο. Προς έκπληξη του Πέτρου, το μασελάκι θα το έβαζε και θα το έβγαζε μόνος του και δεν θα ήταν μονίμως στο στόμα του. “Αυτό είναι!” σκέφτηκε ο Πέτρος. “Θα το φοράω μόνο στο σπίτι όταν κοιμάμαι…”.

 

Νέα σειρά φαύλων κύκλων ενεργοποιείται με την εστίαση σε σκέψεις που ενεργοποιούνται από τα καινούρια δεδομένα. Σκέψεις, συναισθήματα, σωματικές αντιδράσεις, συμπεριφορές εναλλάσσονται και οδηγούν το ένα στο άλλο, στηριζόμενα σε υποθετικά –μη πραγματικά δεδομένα που παραποιούν την πραγματικότητα– κρατώντας τους φαύλους κύκλους ενεργούς. Οι αποφάσεις-λύσεις που λαμβάνονται δεν είναι πάντα λειτουργικές: “θα το φοράω μόνο στο σπίτι όταν κοιμάμαι…”, “θα μιλάω μόνο όταν με ρωτάνε”.

 

Ανακοίνωσε την απόφασή του στην μητέρα του, η οποία όμως δεν ήταν ιδιαίτερα σύμφωνη. “Ο γιατρός είπε να το φοράς και πρέπει να το φοράς. Εκεί ήσουνα και το άκουσες με τα αυτιά σου” ακούστηκε η φωνή της μητέρας. Προσπαθούσε να τον πείσει: “Τόσα χρήματα δώσαμε… Τόση προσπάθεια κάναμε. Θέλεις να μεγαλώσεις και να έχεις στραβά δόντια;”. “Αποκλείεται! Όλοι θα με κοροϊδεύουν” φώναζε ο Πέτρος. “Φόρα το εσύ εάν θέλεις. Τέλος! Μη με ζαλίζεις άλλο”. Ο Πέτρος κλεινόταν στο δωμάτιό του –το συνήθιζε όταν θύμωνε ή στεναχωριόταν. Το δωμάτιό του ήταν το καταφύγιό του. Ξάπλωνε στο κρεβάτι του, έπαιρνε τον αγαπημένο του αρκούδο αγκαλιά και, χαϊδεύοντάς τον, μονολογούσε. “Κανένας δεν νοιάζεται για μένα, κανείς δεν με θέλει, κανείς δεν με συμπαθεί. Κανείς δεν με καταλαβαίνει” έλεγε και ξανάλεγε στον εαυτό του. “Οι γονείς μου όλο κανόνες και οδηγίες είναι…” σκεφτόταν.

 

Οι γονείς κυριεύονται από τις δικές τους αρνητικές σκέψεις που ενεργοποιούν τους δικούς τους φαύλους κύκλους σκέψεων συναισθημάτων και συμπεριφορών. Ορισμένες φορές υπερεπενδύουν στις δικές τους αποφάσεις και προσπάθειες, αναμένουν άμεσα αποτελέσματα, προσπαθούν να επιβάλλουν οφθαλμοφανείς λύσεις. Το παιδί όμως βιώνει τη δική του πραγματικότητα, πολλές φορές δεν συμμετέχει στην εξεύρεση λύσεων για θέματα που το αφορούν και αντιδρά. Υπεργενικεύει, χρησιμοποιεί ψυχικά φίλτρα που το κάνουν να βλέπει τα πράγματα απόλυτα: “κανένας δε νοιάζεται…, κανείς δεν με καταλαβαίνει…, όλο κανόνες…”.

 

Πέρασε ήδη μία εβδομάδα και το μασελάκι παρέμενε αχρησιμοποίητο στο κουτάκι του. Εκείνο το απόγευμα, ο Πέτρος, κλεισμένος για άλλη μια φορά στο δωμάτιό του, δέχτηκε ένα χτύπημα στην πόρτα. “Πέτρο, είσαι καλά;” τον ρώτησε η μητέρα του καθώς έμπαινε στο δωμάτιό του. Ο Πέτρος απάντησε τραυλίζοντας… “Κα-καλά είμαι” προσπαθώντας να κρατήσει τα δάκρυά του. “Πέτρο, ανησυχώ για σένα. Δεν ήρθες καθόλου μέσα που καθόμαστε… σε φώναξα τρεις φορές. Πες μου αν χρειάζεσαι κάτι. Μήπως θέλεις να μου μιλήσεις για κάτι;”. Ο Πέτρος κούνησε το κεφάλι του. “Είμαι καλά” ψιθύρισε. Πάντα έτσι απαντούσε όταν η μητέρα του τον πλησίαζε. “Πέτρο παιδάκι μου, έλα να το συζητήσουμε, καταλαβαίνω ότι το θέμα με το μασελάκι σε απασχολεί…” είπε η μητέρα σε μια προσπάθεια να τον βοηθήσει να ανοιχτεί και να της μιλήσει. Ο Πέτρος όμως παρέμενε αρνητικός “δεν μπορείς να με βοηθήσεις, κανείς δεν μπορεί. Δεν καταλαβαίνεις!” της είπε. Η μητέρα τον άκουγε προσεκτικά χωρίς να μιλά. Του χάιδευε τα μαλλιά στοργικά και τον κοιτούσε. Στιγμές σιωπής.

 

Το παιδί δεν είναι ατελές επειδή έχει στραβά δόντια ή επειδή τραυλίζει. Η αποδοχή, η έγνοια, η στοργή, η ενεργή ακρόαση, ενεργοποιεί την επικοινωνία και θέτει τις βάσεις μιας συμμαχίας στην κοινή προσπάθεια προς τη λύση, με αρχηγό το παιδί.

 

Ο Πέτρος δεν άντεξε και ξέσπασε. “Θα με κοροϊδεύει όλο το σχολείο με αυτό το μασελάκι. Ήδη μου λένε διάφορα που κολλάω όταν μιλάω. Να, προχτές ήταν δύο εκεί πίσω, ο Θάνος και ο Μένιος, που γελούσαν συνεχώς την ώρα που διάβαζα. Τους άκουγα και σφιγγόταν το στομάχι μου καθώς τραύλιζα ολοένα και περισσότερο. Δεν ήξερα πώς να ξεφύγω. Άρχισα να βήχω έντονα για να σταματήσω να διαβάζω. Ήλπιζα ότι η δασκάλα θα ζητήσει άλλο παιδί να συνεχίσει αλλά εκείνη ήταν πίσω μου και δεν με πρόσεχε. Γύρισα και την είδα να μαλώνει τον Μένιο που γελούσε συνεχώς με τον Θάνο που διάβαζε μηνύματα από το κινητό του. Τώρα θα γελούν και με το μασελάκι… Θα μου βγάλουν κι άλλο παρατσούκλι. Ξέρω εγώ τι θα σκέφτονται… να ο Πέτρος, ο στραβοδόντης. Κανείς δεν θα θέλει να παίζει μαζί μου στο διάλειμμα”. Η μητέρα του Πέτρου τον άκουγε σιωπηλά με προσοχή. Όταν ο Πέτρος τελείωσε, η μητέρα τον πήρε μια αγκαλιά δείχνοντάς του ότι τον καταλαβαίνει. Στη συνέχεια, οι δυο τους συζήτησαν και κατέγραψαν τι θα μπορούσαν να κάνουν με το μασελάκι και την ανησυχία του Πέτρου.

 

Ο Πέτρος, σε πολλά σημεία της ιστορίας, ταλανίζεται από αυθαίρετες υποκειμενικές ερμηνείες της πραγματικότητας σε σχέση με τη διαφορετικότητά του, όσον αφορά το ορθοδοντικό μηχάνημα και τον τραυλισμό. Εδώ, ο Πέτρος πιστεύει ότι οι συμμαθητές του τον κορόιδεψαν γιατί τραύλιζε, ενώ εκείνοι γελούσαν για άλλο, άσχετο με τον τραυλισμό του Πέτρου, λόγο. Η υποκειμενική ερμηνεία του πραγματικού γεγονός, η εσφαλμένη θεώρησή του μέσα από τη Γνωστική Παραποίηση του “Μάντη” (Διάβασμα της Σκέψης – Mind Reader· Beck, 1976) δημιουργεί δυσάρεστο συναίσθημα, καθώς εκτινάσσει την ανησυχία του Πέτρου, ενεργοποιεί Σωματικές Αντιδράσεις (σφιγμένο στομάχι) και συμπαρασύρει μη επιθυμητές συμπεριφορές έντασης και απόκρυψης του τραυλισμού (ολοένα και περισσότερος τραυλισμός και έντονος βήχας).

 

Σκέφτηκαν πολλές ιδέες, άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο καλές: “Να το φοράει μόνο στην ώρα της γυμναστικής”, “να το φοράει μόνο στην αίθουσα και όχι στα διαλείμματα”, “να το φοράει μόνο στο πρώτο δίωρο της γλώσσας”, “να το έχει και να το φοράει τις στιγμές εκείνες στο διάλειμμα που θα είναι μόνος”, “να το φοράει συνέχεια αλλά να μη μιλάει”, “να το φοράει και να το βγάζει την ώρα που μιλάει”. Αφού κατέγραψαν όλες τις ιδέες, ακόμη και τις πιο κουτές ή περίεργες, τις ξανακοίταξαν μία προς μία συζητώντας τα “υπέρ” και τα “κατά” της κάθε πρότασης. Κάποιες, όπως “να το φοράει και να το βγάζει την ώρα που μιλάει”, διαγράφηκαν αμέσως από τον Πέτρο ως ακατάλληλες. Αποφάσισαν να ξεκινήσουν παίρνοντας τηλέφωνο το γιατρό, για να ξεκαθαρίσουν εάν είναι σημαντικό να φορά ο Πέτρος το μασελάκι στο σχολείο. Ο γιατρός επιβεβαίωσε αυτό που τους είχε ήδη πει: “όσο πιο πολύ χρόνο το έχουμε στο στόμα, τόσο πιο καλά διορθώνει τα δόντια μας”. Ο Πέτρος πήρε την απόφαση. Θα φορούσε το μασελάκι μόνο στο πρώτο δίωρο της γλώσσας. Θα έβλεπε τις αντιδράσεις των συμμαθητών του και θα αποφάσιζε για τη συνέχεια. Αυτό και έκανε.

 

Η διαδικασία επίλυσης προβλήματος που ακολουθείται βάζει γονείς και παιδί σε φάση ενεργοποίησης στο να βρεθεί λύση. Η συμμαχία γονιών-παιδιού λειτουργεί, λύσεις διατυπώνονται και αξιολογούνται από όλα τα μέλη και τίθενται σε εφαρμογή. Η ενεργοποίηση του παιδιού το οδηγεί από την παθητική στάση στη δράση, ο δυσλειτουργικός φαύλος κύκλος  σκέψεων – συναισθημάτων – συμπεριφορών, σπάει. Οι δυσλειτουργικές σκέψεις του παιδιού τροποποιούνται σε άλλες περισσότερο λειτουργικές. Η αίσθηση μιας διαχειρίσιμοι κατάστασης οδηγεί στο να κάνει πράξη την απόφαση να φορέσει το μασελάκι.

 

Ο δάσκαλος της τάξης σε λίγες μέρες πρόσεξε το μασελάκι και ρώτησε τον Πέτρο εάν θα ήθελε να κάνει μια παρουσίαση στην τάξη, για να εξηγήσει στα παιδιά τι είναι αυτό που φορά στο στόμα του. Ο Πέτρος δίστασε αρχικά γιατί ντράπηκε και σκέφτηκε να αρνηθεί. Ο δάσκαλος του είπε ότι αυτό θα ήταν μια καλή ευκαιρία και για τους υπόλοιπους να γνωρίσουν την ειδικότητα του ορθοδοντικού. Ο Πέτρος συμφώνησε να οργανώσει μία παρουσίαση ενημέρωσης για την τάξη. Η παρουσίαση έγινε σε λίγες μέρες και τα παιδιά έδειξαν ενδιαφέρον. Πολλά παιδιά στο διάλειμμα πλησίασαν τον Πέτρο, ο οποίος ακούραστα τους έδειχνε πώς είναι το ορθοδοντικό αυτό μηχάνημα και πώς ο ίδιος το τοποθετεί και το βγάζει από το στόμα του πατώντας το, για να ασφαλίσει στα δόντια του. Από εκείνη την ημέρα, ο Πέτρος φορούσε το μασελάκι καθημερινά πια στο σχολείο του.

 

Ο Πέτρος είχε το απαιτούμενο επίπεδο ψυχικής ανθεκτικότητας για να διαχειριστεί το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί. Η απευαισθητοποιημένη στάση, η αποδοχή, η εστίαση στο θετικό, “εκπαιδεύει” το περιβάλλον της τάξης στην αποδοχή του διαφορετικού, για την οποία διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετική ετοιμότητα. Ο Πέτρος είναι πλέον “εμφανής”, δεν είναι αυτός που φοβάται, αυτός που αποφεύγει το διαφορετικό, αλλά αυτός που βοηθά τους άλλους να το αποδεχτούν. Με την υποστήριξη του συμμαχικού του δικτύου, γίνεται ο ίδιος φορέας της αλλαγής που επιθυμεί.

 

Σχολιασμός:

Γιώργος Φούρλας

Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος θεραπευτής τραυλισμού
Διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού

Διαβάστε περισσότερα για το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ.

 

Δείτε την Ιστορία του Πέτρου:

 

Αναφορές:

Φούρλας, Γ. , Μαρούσος, Δ. (2018). Λεξιπόντιξ. Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας. Τόμος Ι: Διερευνητική Διαδικασία. Αθήνα: Κωνσταντάρας, Ιατρικές Εκδόσεις.

Φούρλας, Γ. , Μαρούσος, Δ. (2019). Λεξιπόντιξ. Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας. Τόμος ΙΙ: Θεραπεία. Αθήνα: Κωνσταντάρας, Ιατρικές Εκδόσεις.

Beck, A. T. (1976). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. New York: International Universities Press.

Prochaska, J.O., DiClemente, C.C. (2005). “The transtheoretical approach”. In Norcross, John C.; Goldfried, Marvin R. (eds.). Handbook of psychotherapy integration. Oxford series in clinical psychology (2nd ed.). Oxford; New York: Oxford University Press. pp. 147–171.