Οι Λύσεις για το Παιδί που Τραυλίζει

Η Μαρία είναι σχεδόν τριών ετών. Πριν τρεις εβδομάδες άρχισε να επαναλαμβάνει, κάποιες φορές, την πρώτη συλλαβή της λέξης καθώς και τις μονοσύλλαβες μικρές λέξεις της φράσης: “μα–μα–μα-μαμά θα πάμε για–για-για μπάνιο;“. Η Μαρία άργησε να μιλήσει αλλά το τελευταίο διάστημα έχει κάνει άλματα στο λόγο της. Χρησιμοποιεί νέες λέξεις, σύνθετες προτάσεις και μιλά ακατάπαυστα. Οι γονείς συνδέουν χρονικά την εμφάνιση των επαναλήψεων με τη ραγδαία εξέλιξη στο λόγο της. Ανησυχούν για τις επαναλήψεις αλλά παρατηρούν ότι ενώ στην αρχή ήταν συχνές και πολλές, την τελευταία εβδομάδα είναι λιγότερο συχνές και μόνο μια επανάληψη συλλαβής κάθε φορά, “δη-δηλαδή“, κάπως έτσι. Η Μαρία εμφανίζει “δυσροές” (επαναλήψεις συλλαβών) στην ομιλία της που μοιάζουν με αυτές που παροδικά κάνουν αρκετά παιδιά προσχολικής ηλικίας κατά την εξέλιξη του λόγου. Αποτελούν, πιθανώς, συμπτώματα αυτού που ονομάζεται “παροδική δυσροή” (transient dysfluency ή normal dysfluency), μια δυσκολία που κρατά μερικές μέρες ή εβδομάδες και μετά σταματά.

Ο Νίκος είναι και αυτός σχεδόν τριών ετών. Ξεκίνησε να τραυλίζει πριν 6 μήνες περίπου, με δυσροές σαν και αυτές της Μαρίας. Οι γονείς του ανησυχούν έντονα, τόσο από την ένταση των δυσροών όσο και από την αντίδραση του Νίκου σε αυτές. Άρχισε να μιλά λιγότερο, να σκεπάζει με το χέρι το στόμα όταν κολλά, να δείχνει αντί να λέει τις λέξεις και να χαμηλώνει το βλέμμα όταν μιλά. Σε αντίθεση με τη Μαρία οι δυσροές του Νίκου έγιναν συχνότερες και πιο έντονες με την πάροδο του χρόνου, προστέθηκαν μπλοκαρίσματα, κ/κ/κ/κ/κολλήματα δηλαδή, και επιμηκύνσεις –τρααααααβήγματα των φθόγγων. Η αγωνία των γονιών εντάθηκε λόγω της ανησυχίας που δείχνει το παιδί τη στιγμή που τραυλίζει και της παρουσίας των δυσροών για πάνω από έξι μήνες. Φοβούνται ότι ο Νίκος θα συνεχίσει να τραυλίζει όπως άλλωστε τραυλίζει και ο πατέρας του. Το προφίλ του Νίκου δημιουργεί μεγαλύτερη ανησυχία σε έναν λογοθεραπευτή από αυτό της Μαρίας. Η πιθανότητα ο Νίκος να ανήκει στο ποσοστό των παιδιών που θα εμφανίσει χρόνιο “εξελικτικό τραυλισμό”, τραυλισμό που εμφανίζεται στην προσχολική ηλικία και εξελίσσεται σε χρόνια δυσκολία, είναι μεγαλύτερη και πρέπει να διερευνηθεί.

Ποια παιδιά κινδυνεύουν να συνεχίσουν να τραυλίζουν;

Ένα στα είκοσι παιδιά προσχολικής ηλικίας εμφανίζει δυσροές, συνήθως σε ηλικία 2-2,5 ετών, περίοδο κατά την οποία ο λόγος εξελίσσεται ραγδαία. Ένα στα εκατό παιδιά θα συνεχίζει να τραυλίζει στη σχολική ηλικία και στην ενήλικη ζωή. Από τις έρευνες γνωρίζουμε ποιες ομάδες παιδιών είναι περισσότερο ευάλωτες σε χρόνιο τραυλισμό:

• Τα αγόρια και τα παιδιά με οικογενειακό ιστορικό τραυλισμού όπως ο Νίκος είναι περισσότερο ευάλωτα. Ο τραυλισμός είναι 3 φορές πιο συχνός σε οικογένειες που υπάρχει ιστορικό τραυλισμού και 5 φορές πιο συχνός στα αγόρια από ότι στα κορίτσια.
• Παιδιά με επίγνωση ότι τραυλίζουν και ιδιοσυγκρασία που χαρακτηρίζεται από υψηλή συναισθηματική διέγερση που δεν “ρυθμίζεται” εύκολα, μας ανησυχούν περισσότερο. Ο Νίκος έχει ενδείξεις αυτών των χαρακτηριστικών στην ιδιοσυγκρασία του. Αντιδρά στον τραυλισμό (κλείνει το στόμα με το χέρι, μιλά λιγότερο ή καθόλου, έχει αλλάξει η συμπεριφορά του) και αναστατώνεται, δυσκολεύεται να ρίξει την ένταση που του δημιουργεί ο τραυλισμός.
• Παιδιά με φωνολογικές δυσκολίες στην ομιλία, παιδιά δηλαδή που δε μιλούν καθαρά, αντικαθιστούν σύμφωνα ή έχουν δυσκατάληπτη ομιλία, και παιδιά με γλωσσικές ικανότητες πιο μπροστά ή πιο πίσω από τις ικανότητες των συνομήλικων παιδιών, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Επίσης, τα παιδιά που τραυλίζουν, σαν ομάδα, έχουν περισσότερες δυσκολίες στον συντονισμό των αρθρωτικών κινήσεων σε σχέση με τα παιδιά που δεν τραυλίζουν ή και γενικότερες δυσκολίες στον κινητικό συντονισμό.
• Η διάρκεια παρουσίας των συμπτωμάτων και ο τρόπος εξέλιξής τους φαίνεται να σχετίζεται με την πιθανή χρονιότητα. Ο τραυλισμός του Νίκου που εμφανίζεται για διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών και χειροτερεύει, προβληματίζει περισσότερο από τον τραυλισμό της Μαρίας η οποία, με την πάροδο του χρόνου, τραυλίζει λιγότερο έντονα και λιγότερο συχνά και εμφανίζει μεγαλύτερες περιόδους καλής ροής ομιλίας από ότι περιόδους με έντονες δυσροές.
• Η ικανότητα των γονέων να διαχειριστούν το άγχος και την αγωνία τους αλλά και τον τραυλισμό του παιδιού τους μπορεί να είναι καθοριστική για την εξέλιξη.

Μπορεί να εξαλειφθεί εντελώς ο τραυλισμός κι αν ναι, με ποιες προϋποθέσεις;

Ο τραυλισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή με ισχυρό οργανικό υπόστρωμα. Δεν είναι προϊόν άγχους, ψυχολογικών αιτίων ή κακής γονικής φροντίδας. Ο τραυλισμός δεν περνά από μόνος του. Αυτό που περνά είναι η “παροδική δυσροή” που εμφανίζουν κάποια παιδιά όπως η Μαρία. Η οδηγία “μη δώσεις σημασία, θα περάσει” είναι παρωχημένη, μπορεί να ταυτίζεται με την επιθυμία των γονέων αλλά όχι απαραίτητα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του συγκεκριμένου παιδιού που εμφανίζει δυσροές.

Η έγκαιρη, άμεση και κατάλληλη αντιμετώπιση του εξελικτικού τραυλισμού στην προσχολική ηλικία από εξειδικευμένο λογοθεραπευτή μπορεί να οδηγήσει στην αποκατάσταση της δυσκολίας και να μειώσει την πιθανότητα επανεμφάνισης.

Που στοχεύουν οι θεραπείες για την προσχολική ηλικία;

Παρότι η αποκατάσταση της ροής είναι βασικός στόχος της έγκαιρης παρέμβασης, γνωρίζουμε ότι ένας αριθμός παιδιών θα συνεχίζει να τραυλίζει. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι περισσότερες σύγχρονες παρεμβάσεις για τον τραυλισμό στην προσχολική ηλικία όπως είναι το πρόγραμμα Palin PCI, το Restart DCM και το MiniKIDS, τοποθετούνται ολιστικά απέναντι στη διαταραχή. Δηλαδή στόχος τους δεν είναι απλώς η ροή αλλά η αποκατάσταση της επικοινωνιακής λειτουργικότητας του παιδιού, η ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων που διευκολύνουν τη ροή, η αύξηση της αυτοπεποίθησης και της ψυχικής ανθεκτικότητας του παιδιού, η απευαισθητοποίηση στον τραυλισμό, η ενδυνάμωση των γονέων και η ενίσχυση των βοηθητικών συμπεριφορών τους στη διαχείριση του τραυλισμού. Στόχος είναι το παιδί να έχει “εμπιστοσύνη στις επικοινωνιακές του δεξιότητες, άνετη, αποτελεσματική και λειτουργική επικοινωνία, με ή χωρίς τραυλισμό”.

Πώς διαφέρει ο τραυλισμός της σχολικής ηλικίας και πόσο διαφορετικά αντιμετωπίζεται;

Μέχρι τη σχολική ηλικία ο τραυλισμός έχει εξελιχθεί σε πολυσύνθετη διαταραχή. Το στόμα κολλάει με διακυμάνσεις αλλά σταθερά. Το παιδί αντιλαμβάνεται και πιθανώς προβλέπει τα επεισόδια τραυλισμού. Μπορεί να κάνει αρνητικές σκέψεις (θα με κοροϊδέψουν) πριν, μετά ή κατά τη διάρκεια του τραυλισμού και να ενεργοποιεί συναισθήματα (θυμό, απογοήτευση, φόβο). Στην προσπάθειά του να διαχειριστεί την ομιλία ή τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί, μπορεί να ενεργοποιεί μηχανισμούς διαχείρισης όπως το να παίρνει μια ανάσα, να αλλάζει τις λέξεις ή να αποφεύγει να μιλήσει. Οι μηχανισμοί αυτοί τις περισσότερες φορές είναι δυσλειτουργικοί είτε γιατί αποτυγχάνουν να αποκαταστήσουν τη ροή της ομιλίας είτε γιατί οδηγούν σε συμπεριφορές με αρνητικές συνέπειες. Παράδειγμα τέτοιας συμπεριφοράς είναι το παιδί που ξέρει να απαντήσει στην ερώτηση και δεν σηκώνει το χέρι στην τάξη γιατί φοβάται ότι θα κολλήσει, με αποτέλεσμα ο δάσκαλος να νομίζει ότι δεν ξέρει μάθημα. Επομένως, στη σχολική ηλικία, ο τραυλισμός έχει μια λεκτική διάσταση αλλά ταυτόχρονα έχει και ψυχολογικές, γνωστικές και λειτουργικές διαστάσεις. Η θεραπεία αποτυγχάνει όταν στοχεύει αποκλειστικά στην άρση των λεκτικών συμπτωμάτων και δεν απαντά στις συνολικές ανάγκες του παιδιού. Αντιθέτως, η θεραπεία είναι αποτελεσματική εάν απαντά στη συνολική εμπειρία του τραυλισμού, εκπαιδεύει τους γονείς και τους σημαντικούς άλλους, αίρει τα στερεότυπα. Υπάρχουν εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα, όπως το πρόγραμμα “Λεξιπόντιξ“, που είναι κατάλληλα για τη σχολική ηλικία.

Τι είναι σημαντικό να έχουν στο μυαλό τους οι γονείς των παιδιών με τραυλισμό;

Οι γονείς γνωρίζουν καλύτερα από τον οποιονδήποτε το παιδί τους και πώς να το υποστηρίξουν. Αν από την κλινική εμπειρία δίναμε τρεις συμβουλές, αυτές θα ήταν οι εξής:

1. Απευθυνθείτε σε εξειδικευμένο λογοθεραπευτή. Η εξειδικευμένη, κατάλληλη και έγκαιρη λογοθεραπευτική παρέμβαση μπορεί να κάνει σημαντική αλλαγή στο παιδί και στην οικογένεια. Ο οργανισμός European Fluency Specialists καθορίζει και πιστοποιεί τις κλινικές δεξιότητες των εξειδικευμένων λογοθεραπευτών τραυλισμού.
2. Μιλάτε ανοιχτά για τον τραυλισμό στο παιδί, στην οικογένεια και στον περίγυρό σας. Η απευαισθητοποιημένη, ανοιχτή στάση, απελευθερώνει. Δημιουργεί ρωγμές στα στερεότυπα και ένα περιβάλλον ίσης μεταχείρισης και αποδοχής για το παιδί.
3. Το παιδί που τραυλίζει δεν διαφέρει από τα άλλα παιδιά, δεν είναι ατελές επειδή τραυλίζει. Έχει αδυναμίες και ικανότητες όπως όλοι μας. Μετακινήστε τον μεγεθυντικό σας φακό από τη δυσλειτουργική στη λειτουργική όψη του παιδιού, στις ικανότητες και στις δυνάμεις του. Το παιδί που τραυλίζει μπορεί να έχει λειτουργική επικοινωνία και μια κανονική ζωή όπως όλα τα παιδιά.

Γιώργος Φούρλας

Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος Θεραπευτής Τραυλισμού
Διευθυντής του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού

Πηγή: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ένθετο ygeia mou της εφημερίδας “Πρώτο Θέμα” στις 28 Οκτβρίου, 2023.