Πολλοί γονείς παιδιών που τραυλίζουν χαρακτηρίζουν το παιδί τους, παιδί με αυτοπεποίθηση και εκφράζουν την ανησυχία ότι ο τραυλισμός μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την εικόνα που έχει για τον εαυτό του και να μειώσει την αυτοπεποίθησή του. Κάποιοι άλλοι γονείς, ιδιαίτερα γονείς παιδιών που τραυλίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρατηρούν ότι το παιδί τους έχει μειωμένη αυτοπεποίθηση εξ αιτίας του τραυλισμού. Άλλοι πάλι, θεωρούν ότι το παιδί τους είχε χαμηλή αυτοπεποίθηση πριν την εμφάνιση του τραυλισμού ή πριν ακόμα ο τραυλισμός γίνει έντονος.
Η σημασία της αυτοπεποίθησης για το παιδί που τραυλίζει
Η υψηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί που τραυλίζει, να αναπτύξει το δυναμικό του στο έπακρο. Καλλιεργεί την αυτονόμηση του παιδιού και ενισχύει την ψυχική του ανθεκτικότητα. Το θωρακίζει απέναντι στην κοροϊδία και τον σχολικό εκφοβισμό, ενώ παράλληλα αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
Οι έρευνες δείχνουν ότι παιδιά με υψηλή αυτοπεποίθηση έχουν καλύτερη εξέλιξη ως προς την ροή της ομιλίας και την επικοινωνία τους. Τα πάνε καλύτερα με τον τραυλισμό τους και μειώνονται οι πιθανότητες ο τραυλισμός να πλήξει την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους.
Πώς κτίζεται η αυτοπεποίθηση
Η αυτοπεποίθηση συνδέεται στενά με σκέψεις και συναισθήματα που έχουμε για τον εαυτό μας. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα που ένα παιδί έχει για τον εαυτό του επηρεάζονται συχνά από όσα ακούει από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του: «ζωγραφίζεις τέλεια», «μαζεύεις όλα σου τα παιχνίδια, μπράβο», «άνω-κάτω τα έκανες», «επιτέλους έβαλες κι ένα γκολ».
Το παιδί δημιουργεί έννοιες και εικόνες στο μυαλό του, φτιάχνει νοητικές κατασκευές με βάση τα σχόλια που ακούει και με τον τρόπο που οι άλλοι αντιδρούν στις πράξεις του. Η σταδιακή οικοδόμηση θετικών νοητικών κατασκευών στο μυαλό του παιδιού, αποτελεί τη βάση ανάπτυξης της αυτοπεποίθησης. Μπορούμε επομένως να αυξήσουμε την αυτοπεποίθηση του παιδιού επηρεάζοντας τον τρόπο που σκέφτεται και αισθάνεται για τον εαυτό του. Ένας τρόπος για να το κάνουμε αυτό είναι η επιβράβευση.
Η επιβράβευση στη θεραπεία του τραυλισμού
Σε προγράμματα θεραπείας τραυλισμού όπως το Palin PCI για την προσχολική ηλικία και το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ για τη σχολική, γίνεται συστηματική χρήση της επιβράβευσης σαν μέσο αύξησης της αυτοπεποίθησης και ενίσχυσης της εικόνας που έχει το παιδί για τον εαυτό του. Ο ιδιαίτερος τρόπος που ακολουθείται για την επιβράβευση του παιδιού που τραυλίζει, τα τέσσερα βήματα και το σκεπτικό που τα υποστηρίζει, παρουσιάζονται στη συνέχεια:
Βήμα 1: περιγράφω τη συμπεριφορά του παιδιού και «σφραγίζω» με ένα επίθετο
Δίνοντας σε ένα παιδί θετικούς χαρακτηρισμούς όπως «μπράβο», «τέλεια», «καταπληκτικά», κάνουμε το παιδί να αισθανθεί καλά και ενισχύουμε τη συμπεριφορά που το οδήγησε στον θετικό χαρακτηρισμό. Ωστόσο, αυτοί οι γενικοί χαρακτηρισμοί από μόνοι τους δεν είναι αρκετοί για να κτίσει το παιδί θετική εικόνα για τον εαυτό του. Αυτό που βοηθά περισσότερο είναι ο θετικός χαρακτηρισμός να συνοδεύεται από την περιγραφή της συγκεκριμένης συμπεριφορά του παιδιού.
Πείτε για παράδειγμα: «έβαλες όλα τα παιχνίδια στην ντουλάπα, είσαι πολύ τακτικός». Με τη διατύπωση αυτή περιγράφετε αυτό που έκανε το παιδί (το μάζεμα των παιχνιδιών) και του αποδίδετε τον χαρακτηρισμό «τακτικός» για αυτή του την ενέργεια. Με τον τρόπο αυτό το παιδί γνωρίζει τη συμπεριφορά που οδήγησε στην επιβράβευση, προσδίδει συγκεκριμένο νόημα στη λέξη «τακτικός» και επομένως κάθε φορά που την ακούει γνωρίζει σε τι αναφέρεται. Η λέξη «τακτικός» συνοψίζει όλες τις συμπεριφορές του παιδιού στις οποίες έχει αποδοθεί αυτό το επίθετο και το παιδί τείνει να επαναλάβει αυτές τις συμπεριφορές γιατί συνδέονται με μια δική σας θετική αντίδραση και ένα δικό του θετικό συναίσθημα.
Επομένως, στο πρώτο βήμα, περιγράφω τη συμπεριφορά που επιβραβεύω «έπλασες πολλά κουλουράκια και τα έβαλες στο ταψί» και κλείνω τη διατύπωση «σφραγίζοντάς» την με ένα επίθετο ή μια φράση που συνοψίζει την ενέργεια του παιδιού, «είσαι πολύ βοηθητικός». Η τοποθέτηση ενός επιθέτου στο τέλος δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση και κάποιες φορές δεν εξυπηρετεί τη διατύπωση. Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ουσιαστικά όπως για παράδειγμα «έβαλες πολλά χρώματα στη ζωγραφιά σου, είσαι καλλιτέχνης». Μπορεί επίσης, να χρησιμοποιηθεί η φράση «είσαι παιδί με…» όπως στο παράδειγμα «περίμενες πολύ ώρα τον αδελφό σου να τελειώσει το μάθημά του, είσαι παιδί με υπομονή».
Βήμα 2: ελέγχω την αντίδραση του παιδιού
Ο τρόπος που αντιδρούν διαφορετικοί άνθρωποι στην επιβράβευση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κάποιοι λένε «ευχαριστώ», κατανοούν, δέχονται και εκτιμούν την πράξη αυτού που επιβραβεύει. Κάποιοι, μπορεί να είναι αδιάφοροι, ενώ κάποιοι αισθάνονται άβολα όταν επιβραβεύονται. Άλλοι εμφανώς απορρίπτουν την επιβράβευση σαν να μην θεωρούν τους εαυτούς τους άξιους να την λάβουν. Τα παιδιά επιδεικνύουν αντίστοιχες αντιδράσεις. Το δεύτερο βήμα που ακολουθείται στην επιβράβευση των παιδιών που τραυλίζουν, σκοπό έχει τον έλεγχο της αντίδρασης του παιδιού στον έπαινο που του αποδόθηκε.
Εάν το παιδί λεκτικά ή με τη στάση του δείξει ότι δεν αποδέχεται τον έπαινο, σκεφτόμαστε τι μπορεί να συμβαίνει. Συχνά παιδιά με χαμηλή αυτοπεποίθηση, ή παιδιά που δεν έχουν μάθει να επιβραβεύονται έχουν ανάγκη περισσότερο χρόνο για να ανταποκριθούν θετικά. Σαν γονείς, θα πρέπει να αντισταθούμε στην ματαίωση που μπορεί να μας προκαλεί η μη ανταπόκριση του παιδιού και να συνεχίσουμε να το επιβραβεύουμε συστηματικά με τον τρόπο που συζητήσαμε παραπάνω.
Η απόρριψη του επαίνου μπορεί ωστόσο να κρύβει και άλλες παραμέτρους:
- Εάν η επιβράβευση αφορά μια ενέργεια του παιδιού που στα μάτια του δεν είναι καθόλου σημαντική, εάν οι συμπεριφορές που επιβραβεύονται είναι τετριμμένες και δεν αξίζουν πραγματικά τον έπαινο, τότε η επιβράβευση δεν έχει ουσιαστικό αντίκρισμα και είναι πολύ πιθανό να μην γίνει αποδεκτή από το παιδί.
- Διασφαλίστε ότι το παιδί, σάς προσέχει την ώρα που το επιβραβεύεται. Η ώρα που βλέπει το αγαπημένο του παιδικό πρόγραμμα στην τηλεόραση ή η στιγμή που είναι απορροφημένο στο παιχνίδι δεν είναι κατάλληλη. Κατεβείτε στο ύψος του, κρατήστε του τα χέρια, κοιτάξτε το στα μάτια και πείτε του αυτό που θέλετε.
- Πολύπλοκες διατυπώσεις, ειδικά σε παιδιά με γλωσσικές ή άλλες αναπτυξιακές δυσκολίες, μπορεί να μην γίνονται κατανοητές. Χρησιμοποιήστε απλές και μικρές προτάσεις για την περιγραφή της συμπεριφοράς που επιβραβεύετε.
Βήμα 3: επιβραβεύω χωρίς να ανακαλώ
Είναι σημαντικό να περιγράφουμε τη συμπεριφορά που επιβραβεύουμε, να βάζουμε το επίθετο στο τέλος της διατύπωσης και να σταματάμε εκεί. Σαν γονείς, ορμώμενοι από την επιθυμία μια θετική συμπεριφορά να επαναλαμβάνεται, συχνά επιβραβεύουμε με το ένα χέρι και παίρνουμε πίσω την επιβράβευση με το άλλο. Η διατύπωση «Γιάννη, μάζεψες όλα τα βιβλία σου από το τραπέζι, μπράβο είσαι πολύ τακτικός. Μακάρι να τα μάζευες κάθε μέρα», επιβραβεύει τον Γιάννη που είναι τακτικός και τον μαλώνει που δεν είναι τακτικός κάθε μέρα.
Πολλές φορές μια «προσθήκη» στη διατύπωση μπορεί να έχει θετικό πρόσημο, αλλά ακόμα και τότε, μπορεί να εκληφθεί αρνητικά από το παιδί: «πήρες 20 στη φυσική, στα μαθηματικά, την έκθεση, πήρες 20 σε όλα, μπράβο είσαι πολύ ικανός. Εεε, και το 19 της έκθεσης θα το κάνεις 20 στο επόμενο τετράμηνο». Οι «προσθήκες» στη διατύπωση δημιουργούν προσδοκίες και η προσδοκία στα μάτια του παιδιού μπορεί να σημαίνει μη ευχαριστημένος γονιός.
Βήμα 4: δίνω το παράδειγμα
Ένας από τους τρόπους που μαθαίνουν τα παιδιά είναι το παράδειγμα. Αναλογιστείτε πότε ήταν η τελευταία φορά που θα μπορούσατε να επιβραβεύσετε τον σύντροφό σας μπροστά στο παιδί και πότε ήταν η τελευταία φορά που το κάνατε. Θα ανακαλύψετε ότι υπάρχουν πολλές ευκαιρίες που μπορείτε να γίνετε το παράδειγμα για το παιδί σας. Η επιβράβευση, στη θεραπεία του τραυλισμού είναι στρατηγική οικογένειας, δηλαδή, όλοι στην οικογένεια επιβραβεύουν όλους.
Αυτό βοηθά την εστίαση στο επιτυχημένο κομμάτι της ζωής κάθε μέλους της οικογένειας, στην διατήρηση ενός θετικού κλίματος και στην αναγνώριση του ιδιαίτερου ρόλου κάθε μέλους. Βοηθά επίσης, η εστίαση να φύγει από το παιδί που τραυλίζει. Δεν κάνουμε κάτι ειδικά για το παιδί που τραυλίζει αλλά κάτι για όλους. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί που τραυλίζει δεν διαφοροποιείται και ο τραυλισμός σαν συμπεριφορά δεν ενισχύεται από την προσοχή που του δίνεται.
Η επιβράβευση υπάρχει ήδη στην οικογένεια
Δεν υπάρχει γονιός που δεν επιβραβεύει το παιδί του. Δεν υπάρχει ζευγάρι που δεν έχει ανταλλάξει καλά λόγια. Η επιβράβευση δεν είναι κάτι που σπανίζει στις οικογένειες. Αυτό που προτείνεται στο πλαίσιο μιας συστηματικής προσπάθειας καλλιέργειας θετικής εικόνας εαυτού και αύξησης της αυτοπεποίθησης του παιδιού που τραυλίζει είναι, ρυθμίσεις στον τρόπο που η επιβράβευση αποδίδεται και συστηματικότητα στην απόδοση των επιβραβεύσεων στο παιδί.
Κάποιοι γονείς ανησυχούν μήπως η συστηματική επιβράβευση αφαιρεί το κίνητρο από το παιδί να προσπαθεί. Η επιβράβευση του ουσιαστικού, του πραγματικού, του σημαντικού, αυτού που είναι άξιο προσοχής και βήμα εξέλιξης για το συγκεκριμένο παιδί, ακυρώνει τέτοιες ανησυχίες. Το παιδί που αισθάνεται σιγουριά για τις ικανότητές του, χρησιμοποιεί το δυναμικό του: προσπαθεί, δοκιμάζει, δημιουργεί, μαθαίνει, εξελίσσεται.
Κάποιοι άλλοι γονείς ανησυχούν ότι το παιδί που επιβραβεύεται συχνά, θα σταματήσει να ενδιαφέρεται για τη διόρθωση των λαθών του. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Η εστίαση στις στιγμές επιτυχίας ενεργοποιεί δυνάμεις αλλαγής, οδηγεί στην αναγνώριση αυτού που λειτουργεί, αυτού που είναι ήδη εκεί και είναι βοηθητικό. Το λειτουργικό κομμάτι του παιδιού ενεργοποιείται για την αλλαγή του λιγότερου λειτουργικού.
Σε όσα συζητήσαμε παραπάνω βάλτε στη θέση του παιδιού που τραυλίζει οποιοδήποτε άλλο παιδί. Θα συνειδητοποιήσετε ότι όλα τα παιδιά έχουν να ωφεληθούν. Σας προσκαλούμε λοιπόν να ακολουθήσετε τα παραπάνω βήματα και να επιβραβεύετε συστηματικά το παιδί που τραυλίζει και κάθε παιδί. Γιατί όχι και τους μεγάλους.
Γιώργος Φούρλας
Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος Θεραπευτής Τραυλισμού
Διευθυντής του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού
