Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας

Ο όρος “Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας” χρησιμοποιείται συχνά όταν αναφερόμαστε σε κάποιον που δυσκολεύεται στην επικοινωνία του με τους άλλους ή μιλά με ιδιαίτερο τρόπο που μπορεί να υποδηλώνει ότι κάτι δεν πάει καλά με την ομιλία του. Γιατί όμως άλλες φορές μιλάμε για “Διαταραχές Λόγου” και άλλες φορές για “Διαταραχές Ομιλίας”, σημαίνουν το ίδιο; Οι διαταραχές είναι μία ή πολλές; Πώς διαφοροποιούνται μεταξύ τους και πώς θα τις αναγνωρίσουμε; Ο τραυλισμός είναι “Διαταραχή Λόγου και Ομιλίας”; Ποια η σχέση του τραυλισμού με τις άλλες διαταραχές; Το άρθρο αυτό στοχεύει να απαντήσει στα σχετικά ερωτήματα.

Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας

Οι “Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας” είναι ένας ευρύς, γενικός όρος που αναφέρεται σε πολλές διαφορετικές δυσκολίες που επηρεάζουν την ανθρώπινη επικοινωνία με κοινό χαρακτηριστικό τη συμμετοχή του γλωσσικού συστήματος ή/και του συστήματος παραγωγής της ομιλίας. Οι διαταραχές “Λόγου και Ομιλίας” είναι πολλές και διαφορετικές ως προς τα αίτια που τις προκαλούν, την ηλικία στην οποία εμφανίζονται, τη μονιμότητα και την πρόγνωσή τους αλλά και το βαθμό που μπορεί να επηρεάζουν την επικοινωνία και τη ζωή ενός ανθρώπου. Οι “Διαταραχές Λόγου” είναι διαφορετικές από τις “Διαταραχές Ομιλίας” και συχνά συνυπάρχουν. Η επικοινωνία είναι μια αλυσίδα. Αυτός που μιλά, ο πομπός, σκέφτεται τι θέλει να πει, βρίσκει τις κατάλληλες λέξεις, τις βάζει στη σειρά σχηματίζοντας προτάσεις με νόημα που εκφωνεί μέσω της ομιλίας. Αυτός που ακούει, ο δέκτης, προσλαμβάνει μέσω της ακοής το μήνυμα, το αποκωδικοποιεί κάνοντας χρήση του δικού του γλωσσικού συστήματος και ανταποκρίνεται κατάλληλα στο νόημα του μηνύματος. Η επικοινωνία εξυπηρετεί σκοπούς και συμβαίνει σε ένα συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο κάθε φορά. Οι ρόλοι του ομιλητή και ακροατή εναλλάσσονται και η αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας είναι ευθύνη και των δύο.

Δυσκολίες μπορεί να υπάρξουν σε οποιοδήποτε σημείο της διαδικασίας παραγωγής–κωδικοποίησης ή πρόσληψης–αποκωδικοποίησης ενός γλωσσικού μηνύματος.

Διαταραχές Λόγου

Οι “Διαταραχές Λόγου” είναι διαταραχές του γλωσσικού συστήματος. Αφορούν προβλήματα στο περιεχόμενο (έννοιες, λεξιλόγιο), τη μορφή (σύνταξη, γραμματική, μορφολογία, φωνολογία) ή τη χρήση της γλώσσας (λόγος κατάλληλος με τη συζήτηση, κατανόηση προθέσεων, αναγνώριση δεδομένων της επικοινωνιακής περίστασης). Ένα παιδί που δεν καταλαβαίνει ή δεν χρησιμοποιεί λεξιλόγιο αντίστοιχο της ηλικίας του έχει δυσκολία σε επίπεδο “περιεχομένου” του γλωσσικού συστήματος. Ένα παιδί που δυσκολεύεται να βάλει κατάλληλα τις λέξεις στη σειρά να σχηματίσει προτάσεις, παραλείπει γραμματικά στοιχεία όπως τα άρθρα ή δε μπορεί να βάλει τη σκέψη του σε λόγια για να αφηγηθεί αυτό που θέλει, έχει δυσκολία σε επίπεδο “μορφής” του γλωσσικού συστήματος. Ένα παιδί που δεν ενδιαφέρεται να απαντήσει ή δίνει μια άσχετη απάντηση με την ερώτηση ή ένα παιδί που δυσκολεύεται να κατανοήσει το συμβολισμό, το υπονοούμενο και λαμβάνει το νόημα στην κυριολεξία, πιθανώς να έχει δυσκολίες στη “χρήση” του λόγου.

Οι Διαταραχές Λόγου μπορεί να αφορούν στην παραγωγή, στην εκφορά δηλαδή ενός γλωσσικού μηνύματος ή/και στην πρόσληψη, στην κατανόηση δηλαδή αυτού που κάποιος ακούει.

Διαταραχές Ομιλίας

Οι “Διαταραχές Ομιλίας” αφορούν δυσκολίες στην παραγωγή των φθόγγων της ομιλούμενης γλώσσας στις λέξεις από το στόμα. Αφορούν επίσης τη ροή της ομιλίας, την ταχύτητα και τον επιτονισμό του εκφωνήματος. Περιλαμβάνουν:

• Αρθρωτικές Διαταραχές: Δυσκολία παραγωγής των φθόγγων για νευρολογικούς ή ανατομικούς λόγους. Οι φθόγγοι στερούνται αρθρωτικής ακρίβειας, ακούγονται με απόκλιση από το συνηθισμένο και η ομιλία δεν είναι καθαρή.
• Φωνολογικές Διαταραχές: Οι φθόγγοι της γλώσσας στις λέξεις αντικαθίστανται από άλλους ή παραλείπονται συστηματικά με συγκεκριμένους μηχανισμούς (Π.χ. «θημαία» αντί «σημαία», «λολόι» αντί «ρολόι», «τάτα» αντί «πατάτα»). Οι λέξεις που “απλοποιούνται” με αυτούς τους μηχανισμούς και είναι πιο εύκολο να ειπωθούν. Είναι οι συχνότερες δυσκολίες στα παιδιά προσχολικής ηλικίας που αναπτύσσουν το λόγο τους. Οι Φωνολογικές Δυσκολίες συχνά καθιστούν την ομιλία δυσκατάληπτη και για αυτό αναφέρονται σαν “Δυσκολίες Ομιλίας”, στην πραγματικότητα όμως οφείλονται σε ανωριμότητα ή διαταραχή του κεντρικού γλωσσικού συστήματος και όχι σε δυσλειτουργία του στόματος ή των οργάνων της άρθρωσης.
• Διαταραχές Ροής Ομιλίας: Μπλοκαρίσματα, επιμηκύνεις φθόγγων και επαναλήψεις φθόγγων ή συλλαβών αποτελούν τα λεκτικά συμπτώματα του τραυλισμού. Η γρήγορη ταχύτητα ομιλίας που συχνά οδηγεί σε δυσκατάληπτη ομιλία χαρακτηρίζει τον βατταρισμό (ταχυλαλία).

Αίτια των Διαταραχών Λόγου και Ομιλίας

Οι περισσότερες Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας των παιδιών αποτελούν νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Εμφανίζονται δηλαδή κατά τις περιόδους γλωσσικής ανάπτυξης σαν αργή ή διαφορετική από τα αναμενόμενα εξέλιξη και αντικατοπτρίζουν έναν διαφορετικό τρόπο λειτουργία του εγκεφάλου. Κάποιες άλλες Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας έχουν νευρολογικά αίτια, όπως αυτές για παράδειγμα των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση ή των ενηλίκων που υπέστησαν εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή έχουν κάποια από τις εκφυλιστικές νευρολογικές παθήσεις. Η δυσαρθρία, η δυσπραξία και η αφασία είναι τέτοιες νευρογενείς διαταραχές. Αισθητηριακές βλάβες όπως συμβαίνει στη βαρηκοΐα και την κώφωση έχουν σαν αποτέλεσμα Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας. Γενετικά σύνδρομα όπως για παράδειγμα το σύνδρομο Down περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων προβλημάτων και δυσκολίες στο λόγο και την ομιλία. Τέλος, κάποιες Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας μπορεί να οφείλονται σε περιβαλλοντικά αίτια, όπως για παράδειγμα η μειωμένη έκθεση σε γλωσσικά ερεθίσματα και οι περιορισμένες ευκαιρίες αλληλεπίδρασης με συνομήλικους και το περιβάλλον.

Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας και Τραυλισμός

Ο τραυλισμός είναι μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την ομιλία. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του τραυλισμού είναι οι δυσροές, δηλαδή επαναλήψεις συ–συ–συ συλλαβών και και και μικρών λέξεων ή φθόγγων, κ/κ/κ/ κολλήματα και εεεεεε επιμηκύνσεις. Οι δυσροές δυσκολεύουν τη μετάβαση στον επόμενο φθόγγο ή λέξη, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κανονικότητα της ροής της ομιλίας. Παρότι χαρακτηρίζεται ως Διαταραχή Ομιλίας ο τραυλισμός στη συμπτωματολογία του περιλαμβάνει και μη λεκτικά συμπτώματα όπως οι μυϊκές συσπάσεις του προσώπου ή το κλείσιμο των ματιών συνοδεύουν κάποιες φορές τις δυσροές. Μη εμφανή συμπτώματα όπως οι αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με τις δυσροές, καθώς και συμπεριφορές διαχείρισης όπως η αποφυγή λέξεων ή προσώπων ή η μειωμένη συμμετοχή, συμπεριλαμβάνονται στην εμπειρία του τραυλισμού. Ο τραυλισμός μπορεί να επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητα, τη δραστηριότητα και τη συμμετοχή ενός ανθρώπου σε καθημερινές περιστάσεις επικοινωνίας καθώς και την ποιότητα ζωής του, ανάλογα με τα δεδομένα του εκάστοτε κοινωνικού πλαισίου.

Ο Τραυλισμός μπορεί να συνυπάρχει με άλλες Διαταραχές Λόγου ή και Ομιλίας

Τα παιδιά που τραυλίζουν, σαν ομάδα, δεν είναι διαφορετικά από το παιδιά που δεν τραυλίζουν ως προς τη γλωσσική τους ανάπτυξη. Επομένως, μπορεί να έχουν αργή ή προχωρημένη εξέλιξη του λόγου ή/και της ομιλίας ή δυσκολίες, όπως ένα οποιοδήποτε άλλο παιδί. Στην περίπτωση αυτή το τραυλισμός συνυπάρχει με μια άλλη Δυσκολία Λόγου η/και Ομιλίας.